W tym materiale przedstawione są wybrane informacje o uzależnieniach behawioralnych, czyli uzależnieniach od czynności, np. od korzystania z komputera, telefonu, gier. Pomimo tego, że w uzależnieniach od czynności nie dochodzi do uzależnienia fizycznego i nie wprowadzamy do organizmu żadnych substancji (jak to jest np. w uzależnieniu od alkoholu, czy narkotyków) mechanizmy psychologiczne obu typów uzależnienia są bardzo podobne. Bierzemy pod uwagę te same wskaźniki: utratę kontroli, przymus podejmowania danego działania; ciągle rosnące zaabsorbowanie czynnością i rezygnację z innych sfer życia; silne i negatywne stany emocjonalne w sytuacji niemożności skorzystania z pożądanego zachowania; zwiększająca się tolerancja, a więc rosnące zapotrzebowanie na konkretne zachowanie lub jego intensyfikacja oraz zauważalne szkody i straty w życiu dziecka (w sferze zdrowia i rozwoju, relacji rodzinnych i koleżeńskich).
Rodzice pytają: „Ile godzin siedzenia przed komputerem wskazuje na uzależnienie? Czy kilka godzin dziennie to już problem?”. Diagnozując zagrożenie uzależnienia, skupianie się wyłącznie na ilości godzin spędzanych przed ekranem, nie pozwala na rzetelną i pełną ocenę sytuacji. Ważniejsze od pytania o liczbę godzin, jest pytanie o samo dziecko – Co dzieje się w świecie wewnętrznym i zewnętrznym mojego dziecka? Jaką funkcję spełnia wielogodzinne korzystanie z telefonu lub granie w gry komputerowe? Jakie potrzeby są zaspokajane w ten sposób? Kluczowe jest zrozumienie, że dziecko uzależnione wykonuje określoną czynność (sięga po telefon, przegląda strony internetowe, gra), żeby oddziaływać na własne emocje, wywoływać je lub je wygaszać. Być może doświadcza psychicznego napięcia, lęku, złości, poczucia winy… Są to bardzo trudne do odczuwania stany. Pojawia się potrzeba „wyłączenia” potrzeba zapomnienia. Podejmowana czynność staje się narzędziem do regulowania emocji – obniżania lęku, podnoszenia sobie nastroju, doświadczania chociaż chwilowej ulgi.
Rodzice widząc problem i jednocześnie czując swoją bezradność sięgają po proste i szybkie – wydawać by się mogło skuteczne – metody działania. Stosują ograniczenia, zakazy, tzw. szlabany.
W komunikacji rodzic – dziecko pojawia się wiodący temat i ciągła przepychanka „Jeśli nie weźmiesz się za naukę, wyłączam Internet na tydzień… Jak nie przestaniesz przesiadywać do późna, to zapomnij o telefonie…” Rośnie frustracja, nie maleje problem. Ponieważ kolejne zakazy i szantaż nie są odpowiedzią na niezaspokojone potrzeby lub niskie psychospołeczne kompetencje dziecka, nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Bez zrozumienia tła trudności dziecka mała jest szansa na podjęcie adekwatnych i skutecznych działań.
Uzależnienia behawioralne co raz częściej diagnozowane są również u osób dorosłych. Może być to problem, który powstał we wcześniejszym okresie życia (dzieciństwo, adolescencja) i został przeniesiony w dorosłość.
Może być też tak, że problem z uzależnieniem od gier, Internetu, telefonu kształtuje się w okresie dorosłości. Podobnie jak w przypadku dzieci, uzależnienia tego typu są „sposobem” na poradzenie sobie z trudnymi emocjami dorosłego życia. Czasem to ucieczka przed konfrontacją z wyzwaniami życia rodzinnego, zawodowego. Czasem to „lekarstwo” na nudę i pustkę w życiu. Odkrycie co stoi za nieadaptacyjnymi mechanizmami, jakie lęki i niezaspokojone potrzeby oraz nabycie adaptacyjnych strategii zaspokajania tych potrzeb jest kluczowym elementem zdrowienia.